Το παρόν κείμενο αποτελεί συνέχεια ενός μικρού άρθρου που είχα γράψει πέρσι ένεκα της εθνικής εορτής της 28ης Οκτωβρίου και πραγματεύεται την αναγκαιότητα του να υιοθετεί κανείς μια ηρωική στάση απέναντι στις δυσκολίες της ζωής. Αποτελεί ενδιαφέρον ιστορικό παράδοξο, ότι ο Ελληνικός λαός είναι το μόνο έθνος στην Ευρώπη που παραδοσιακά γιορτάζει την έναρξη και όχι την λήξη του δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Θεωρώ τον εορτασμό της εισόδου στον πόλεμο, ή για να το εκφράσω διαφορετικά, της ‘έναρξης της σύγκρουσης’ ένα γεγονός με ιδιαίτερη συμβολική σημασία. Δεν είναι ο σκοπός μου εδώ να εξετάσω το ζήτημα μέσα από την ιστορική ή κοινωνιολογική του σκοπιά, αλλά περισσότερο να το παρουσιάσω συμβολικά με σκοπό να αναδείξω την ψυχική αναγκαιότητα της σύγκρουσης, αλλά και τις ολέθριες συνέπειες της αποφυγής της.
Αδιαμφισβήτητα, η απόφαση του Ελληνικού λαού να αντισταθεί σε μία κατά πολύ ισχυρότερη και μεγαλύτερη χώρα ήταν μία πράξη υψίστου ηρωισμού. Ένα μικρό τότε έθνος αποφάσισε να αντισταθεί σε μία μεγάλη πολεμική μηχανή της εποχής με ελάχιστες πιθανότητες νίκης. Στην ψυχική σφαίρα τα πράγματα δεν είναι απαραίτητα διαφορετικά. Πολλές φορές ο άνθρωπος καλείται να αναμετρηθεί με φόβους φαινομενικά πολύ μεγαλύτερους και ισχυρότερους από αυτόν. Καλείται συνεπώς να αντιμετωπίσει άγχη που κατακλύζουν την ψυχή του και η αντιμετώπιση των οποίων απαιτεί ηρωισμό.
Ως ψυχικό χαρακτηριστικό, ο ηρωισμός χαρακτηρίζεται από δυο επιμέρους στοιχεία: το κουράγιο και την αυτοθυσία. Αποτελεί βαθιά πεποίθηση μου ότι τα δύο αυτά χαρακτηριστικά αποτελούν το κλειδί για μία, όπως την έχω χαρακτηρίσει και σε προηγούμενο κείμενο, ‘αρκετά ικανοποιητική’ ζωή. Και ‘αρκετά ικανοποιητική’ είναι μία ζωή μεστή νοήματος, μία ζωή με βάθος, προσφορά και δημιουργία. Είναι ένας τρόπος ζωής που αιτιολογεί τις κακουχίες και τα δεινά της ύπαρξης. Ένα modus vivendi στο οποίο ο άνθρωπος προτάσσει ένα ‘γιατί’ αντέχοντας το κάθε ‘πως’.
Η έλλειψη ενός ‘γιατί’ που να κατευθύνει και να ορίζει την ύπαρξη είναι, κατά την δική μου τουλάχιστον άποψη, το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο άνθρωπος σήμερα. Πράγματι, ποτέ στην ιστορία του πολιτισμού αυτού ο άνθρωπος δεν ήταν τόσο χα(ο)μένος. Ο σημερινός άνθρωπος δεν ξέρει ούτε πως να ζήσει την ζωή του, ούτε τι να κάνει με τον εαυτό του. Είναι ακυβέρνητό καράβι το οποίο παρασέρνουν οι όχι και τόσο ούριοι άνεμοι της ζωής, σαγηνεύεται από τις διάφορες σειρήνες και πέφτει πολλές φορές λεία στις Σκύλες και Χάρυβδες της ύπαρξης. Η ζωή του είναι απογυμνωμένη από κάθε νόημα το οποίο επί ματαίω προσπαθεί να αντικαταστήσει καλλιεργώντας μία ψευδαίσθηση υλικής ευδαιμονίας ρίχνοντας τον εαυτό του στο κυνήγι μιας φθηνής, εύκολης και κυρίως επίπλαστης ευτυχίας.
Αυτό που λείπει από τον σημερινό άνθρωπο είναι μία ηρωική στάση απέναντι στην ζωή. Η ηρωική αυτή στάση, όπως ανέφερα παραπάνω χαρακτηρίζεται από κουράγιο και αυτοθυσία. Κουράγιο σημαίνει ψυχική ανθεκτικότητα. Με άλλα λόγια, δηλώνει την ικανότητα ενός ανθρώπου να μπορεί να αντέχει, να χωράει δηλαδή μέσα του τα δεινά της ύπαρξης. Όταν η ψυχή του ανθρώπου είναι οπλισμένη με κουράγιο, τότε αυτός μπορεί να υπομένει με καρτερία τις δυσκολίες της ζωής χωρίς να καταρρέει. Η ψυχή που χαρακτηρίζεται από κουράγιο είναι μία μεγάλη θάλασσά που χωράει μέσα της όλα τα επώδυνα ποτάμια της ζωής χωρίς να μολύνεται η ίδια.
Η αυτοθυσία, από την άλλη, έχει να κάνει με την εύρεση νοήματος και την αφιέρωση της ζωής σε ένα υψηλότερο στόχο. Η αυτοθυσία, όπως λαθεμένα πιστεύεται, δεν έχει να κάνει με την άρνηση του εαυτού αλλά με την αποβολή των ναρκισσιστικών κομματιών ενός ανθρώπου ούτως ώστε να μπορέσει να αφιερωθεί σε κάτι μεγαλύτερο από αυτόν. Αφορά δηλαδή την ‘θυσία’ των ναρκισσιστικών μας αναγκών και της ανάγκης για άμεση απόλαυση και ικανοποίηση. Η αυτοθυσία διέπεται από την Φροϋδική ‘αρχή της πραγματικότητας΄: οτιδήποτε είναι ευχάριστο βραχυπρόθεσμα, δεν σημαίνει ότι είναι και μακροπρόθεσμα ωφέλιμο.
Οι συνέπειες της απουσίας μίας ηρωικής στάσης απέναντι στην ζωή είναι ιδιαίτερα σημαντικές. Ο άνθρωπος που δεν ζει ηρωικά, ζει παρασιτικά και εξαρτητικά. Και το ψυχικό κόστος του παρασιτισμού και της εξάρτησης είναι η απώλεια του εαυτού του ανθρώπου. Η απώλεια του εαυτού, ή για το εκφράσω διαφορετικά η απουσία ύπαρξης μιας συγκροτημένης ταυτότητας ενός ανθρώπου αποτελεί ανείπωτη τραγωδία, καθώς δεν υπάρχει μεγαλύτερη δυστυχία από το περάσει κανείς μέσα από την ζωή και να μην γνωρίσει τον εαυτό του και να μην αξιοποιήσει την ύπαρξη του.
Το βασικότερο ωστόσο χαρακτηριστικό του «ζειν ηρωικώς» είναι η μη αποφυγή της σύγκρουσης. Όσο παράδοξο και οξύμωρο κι αν ακούγεται, τα μεγαλύτερα δεινά της ζωής απορρέουν από την αποφυγή της σύγκρουσης. Ενώ η αποφυγή της σύγκρουσης μπορεί να φέρει βραχυπρόθεσμη ανακούφιση, οι μακροπρόθεσμες συνέπειες της είναι ολέθριες. Αυτό συνειδητοποίησε και ο Ελληνικός λαός όταν επέλεξε να συγκρουστεί με κάτι πολύ, φαινομενικά τουλάχιστον, μεγαλύτερο από τον ίδιο έχοντας πλήρη συνείδηση ότι η αποφυγή του πολέμου θα ήταν πολύ πιο καταστροφική από τον ίδιο τον πόλεμο. Και αν φοβάται κανείς την σύγκρουση, θα πρέπει να ετοιμαστεί να υποφέρει τα δεινά της αποφυγής αυτής.
Η ψυχανάλυση ήταν η πρώτη σχολή σκέψης που αναγνώρισε τόσο την σημασία της σύγκρουσης, όσο και τις συνέπειες της αποφυγής της στην ψυχική ζωή των ανθρώπων. Είδε τα διάφορα συμπτώματα (κρίσεις πανικού, φοβίες, σωματοποιημένες μορφές άγχους) ως αποτέλεσμα συγκρούσεων οι οποίες λαμβάνουν χώρα στον ψυχισμό του ατόμου και οι οποίες είναι ασυνείδητες. Γιατί είναι ασυνείδητες; Γιατί ο άνθρωπος φοβάται τις συγκρούσεις αυτές, τις απωθεί και έτσι ο ψυχισμός του αναπτύσσει διάφορους αμυντικούς μηχανισμούς για να προστατευτεί από αυτές. Το εκάστοτε σύμπτωμα που εμφανίζεται είναι η επιστροφή της απωθημένης σύγκρουσης αλλά σε μία καμουφλαρισμένη, μη αναγνωρίσιμη μορφή. Το σύμπτωμα παραδόξως λοιπόν αποτελεί ένα είδος συμβιβασμού που λαμβάνει χώρα μέσα στον ψυχισμό ενός ανθρώπου.
Συνεπώς, ο σκοπός μίας σωστής, ουσιαστικής και βαθιάς ψυχοθεραπείας είναι γεμίσει την ψυχή του ανθρώπου με κουράγιο ούτως ώστε να αντέξει τις δυσκολίες της ζωής. Πολλοί άνθρωποι έρχονται για ψυχοθεραπεία επιθυμώντας να τους απαλλάξει ο θεραπευτής από τις ανυπόφορες συγκρούσεις που βιώνουν. Αυτό, πέραν από αδύνατον, θα συνιστούσε απόλυτο ευνουχισμό της ύπαρξης ενός ανθρώπου. Αντίθετα, ο σκοπός της ψυχοθεραπείας είναι να γεμίσει τον ψυχισμό του ανθρώπου με θάρρος και αλκή ώστε να αντέξει τις οδύνες της ζωής.
Όταν κανείς αποκτήσει κουράγιο και δεν προσπαθεί να γίνει δραπέτης της ίδιας του της ύπαρξης, τότε αρχίζει να αναπτύσσεται μέσα του χώρος για δημιουργία και αυτοθυσία. Τότε είναι που θυσιάζει ο άνθρωπος το βρεφικό ‘ζειν ηδονικώς’ και μετακινείται προς το ενήλικο ‘ζειν ηρωικώς’. Και το να υιοθετεί κανείς μία ηρωική στάση απέναντι στις δυσκολίες της ζωής, αποτελεί ίσως την μεγαλύτερη αρετή.
