Η αγάπη, κατά την άποψη μου, αποτελεί το πολυπλοκότερο ανθρώπινο συναισθηματικό βίωμα και συνάμα την ισχυρότερη συναισθηματική ανάγκη ενός ανθρώπου. Την ανάγκη να γίνει κοινωνός αυτού του μοναδικού βιώματος την βροντοφωνάζει ο άνθρωπος με κάθε μέσο: μουσική, λογοτεχνία, τέχνες και κινηματογράφος έχουν καταστεί αντίλαλος της ανάγκης αυτής. Μίας ανάγκης που αποτελεί θεμέλιο λίθο της ανθρώπινης ύπαρξης.
Η μη ικανοποίηση αυτής της ανάγκης, ωστόσο, έχει σημαντικές επιπτώσεις στην συναισθηματική ζωή ενός ατόμου. Πράγματι, όπως αποφθεγματικά διατύπωσε ο Φρομ, “δεν υπάρχει σχεδόν καμία δραστηριότητα και κανένα εγχείρημα, το οποίο να ξεκινά με τέτοιες τεράστιες ελπίδες και προσδοκίες κι όμως να αποτυγχάνει τόσο τακτικά”, όσο αυτό της αγάπης.
Στις παρακάτω γραμμές θα προσπαθήσω να αναπτύξω εν συντομία κάποιες σκέψεις μου σχετικά με την επιλογή του αντικειμένου της αγάπης, αυτού δηλαδή που ονομάζουμε ερωτικού συντρόφου. Πόσο ελεύθερος είναι ένας άνθρωπος να επιλέξει έναν/μια ερωτικό σύντροφο; Διαλέγουμε αυτούς που αγαπάμε; Αυτά είναι μονάχα μερικά από τα ερωτήματα τα οποία έχουν απασχολήσει σε σημαντικό βαθμό ψυχολόγους και ψυχοθεραπευτές.
Η ψυχανάλυση μας έχει δείξει ότι υπάρχουν ισχυροί ασυνείδητοι παράγοντες που συμβάλουν στην επιλογή του ερωτικού συντρόφου, καθιστώντας τον/την σεξουαλικά επιθυμητό. Οι ίδιοι ασυνείδητοι παράγοντες καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό το επίπεδο ευτυχίας ή δυστυχίας μέσα σε μία σχέση. Οι ασυνείδητοι αυτοί παράγοντες χτίζονται μέσα από τις πρώτες προσκολλήσεις που σχηματίζει ένας άνθρωπος με τα πρωταρχικά πρόσωπα φροντίδας.
Οι πρώτες αυτές σχέσεις αποτελούν το “καλούπι” μέσα στο οποίο θα οικοδομηθούν όλες οι μετέπειτα ερωτικές σχέσεις, αποτελώντας εξίσου ρυθμιστικό παράγοντα αυτών. Για να μπορέσουμε όμως να κατανοήσουμε καλύτερα την επιλογή ερωτικού συντρόφου, θα πρέπει να κατανοήσουμε τις απαρχές αυτού του εξαιρετικά περίπλοκου συναισθήματος που ονομάζουμε αγάπη και κυρίως της ανάπτυξης της ικανότητας ενός ανθρώπου να αγαπά.
Η ικανότητα για αγάπη δεν είναι έμφυτη, αλλά αποτελεί αναπτυξιακό επίτευγμα του ανθρώπου. Οι απαρχές της ικανότητας αυτής βρίσκονται στα πρώτα πρώτα στάδια της ζωής ενός ανθρώπου και έχει τις ρίζες της στο πως το πρόσωπο φροντίδας (συνήθως η μητέρα) ανταποκρίθηκε στις ανάγκες του ως βρέφος. Η μητέρα αποτελεί το πρώτο αντικείμενο αγάπης και μίσους του βρέφους. Στις αρχές της ζωής του, το βρέφος αγαπά τη μητέρα στο βαθμό που αυτή ικανοποιεί τις βιολογικές και συναισθηματικές του ανάγκες και τη μισεί όταν αυτή αποτυγχάνει να τις ικανοποιήσει.
Η ικανότητα για αγάπη καθώς και η επιλογή ερωτικού συντρόφου βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στο κατά πόσον οι ανάγκες αυτές ικανοποιήθηκαν επαρκώς. Η μη ικανοποίηση των αναγκών αυτών, από την άλλη, δημιουργεί συναισθηματικά ελλείμματα στον ψυχισμό του βρέφους τα οποία θα προσπαθεί να ικανοποιήσει με κάθε τρόπο αργότερα στη ζωή του. Η συναισθηματική αποστέρηση δημιουργεί μία τρύπα στον ψυχισμό του ανθρώπου, από την οποία αιμορραγεί συναισθηματικά.
Όταν οι ανάγκες ενός ανθρώπου έχουν ικανοποιηθεί επαρκώς, τότε αναπτύσσει μία αίσθηση ασφάλειας, σιγουριάς και αυτοπεποίθησης. Πιστεύει ότι είναι άξιος αγάπης, καθώς ο ίδιος έχει αγαπηθεί. Σε αυτό το στάδιο γεννιέται η αγάπη, η ενσυναίσθηση και το ενδιαφέρον για τους άλλους. Η επιλογή συντρόφου στους ανθρώπους αυτούς είναι κυρίως “συμπληρωματική”: ο ασφαλής άνθρωπος επιλέγει έναν σύντροφο που έχει ψυχικές ποιότητες οι οποίες τον συμπληρώνουν. Νιώθει ασφάλεια και ευγνωμοσύνη και επιθυμεί να προσφέρει στον σύντροφό του. Μπορεί να διαχειριστεί την αμφιθυμία έχοντας την ικανότητα να χωρέσει μέσα του, να “εμπεριέξει” συναισθήματα μίσους, οργής και δυσαρέσκειας. Κυρίως, όμως, έχει αναπτύξει την ικανότητα για επανόρθωση, αυθεντική έγνοια και συγχώρεση.
Τι συμβαίνει όμως σε ανθρώπους που δεν έλαγαν αγάπη από τους σημαντικούς άλλους της ζωής τους;
Στην περίπτωση αυτή η ικανότητα να του ατόμου να αγαπήσει τόσο τον εαυτό του όσο και τους άλλους διαταράσσεται σε σημαντικό βαθμό. Εδώ, η επιλογή ερωτικού συντρόφου είναι “ναρκισσιστική”. Ο συναισθηματικά αποστερημένος άνθρωπος πιστεύει ότι είναι ανάξιος αγάπης, την όποια όμως ματαίως αναζητεί συνεχώς. Εισέρχεται έτσι σε ένα φαύλο κύκλο όπου αναζητεί έναν σύντροφο που καθρεπτίζει τις ναρκισσιστικές του ανάγκες.
Στην ναρκισσιστική επιλογή συντρόφου, το άτομο επιλέγει έναν σύντροφο που συγκεντρώνει, στην φαντασία του, όλα τα επιθυμητά χαρακτηριστικά τα οποία θα επιθυμούσε το ίδιο να έχει. Αναζητά να βρει έναν σύντροφο που αντικατοπτρίζει τον ίδιο. Τις περισσότερες φορές αυτή η διαδικασία συμβαίνει στη φαντασία του συναισθηματικά αποστερημένου ατόμου. Μέσω της φαντασίας το άτομο αποδίδει ασυνείδητα στον σύντροφο του τα επιθυμητά χαρακτηριστικά που θα ήθελε να έχει και τον ταυτίζει με αυτά. Είναι καταβρωχθιστικός και δείχνει μικρή ή καθόλου ενσυναίσθηση, ευγνωμοσύνη και έγνοια για τις ανάγκες του άλλου.
Ετσι, είναι καταδικασμένος να (επανα)βιώσει εκ νέου μία συναισθηματική τραγωδία καθιστώντας το εγχείρημα για αγάπη επικίνδυνο και αποτρεπτικό…