Πριν μερικούς μήνες, σε ένα νοσοκομείο υψίστης ασφαλείας στα προάστια του Λονδίνου πήρα συνέντευξη από τον J. O J., Βρετανός στην καταγωγή, ήταν ένα μεγαλόσωμος και επιβλητικός άντρας, επαγγελματίας αθλητής πολεμικών τεχνών που καταδικάστηκε για πρώτου βαθμού ανθρωποκτονία. Ο J. ήταν ψυχοπαθητική προσωπικότητα ενώ είχε παράλληλα διαγνωστεί με παρανοϊκή ψύχωση. Όλα ξεκίνησαν όταν ο J. είχε αρχίσει να αναπτύσσει παραληρητικές ιδέες ότι ο αδερφός του θέλει να τον δηλητηριάσει. Μία ημέρα, εν μέσω ψυχωτικού επεισοδίου δολοφόνησε τον αδερφό του καταφέροντας του πολλαπλές μαχαιριές. Κατά τη διάρκεια της συνέντευξης μας κι όταν τον παρακίνησα να μου μιλήσει για το συμβάν με τον αδερφό του, ο J. άρχισε να γίνεται φραστικά επιθετικός: ξαφνικά σηκώθηκε όρθιος και πριν προλάβω να ενεργοποιήσω τον συναγερμό εξφεντόνισε ένα αντικείμενο πάνω στο θωρακισμένο τζάμι του δωματίου και αποχώρησε εν μέσω παροιμιώδους οργής.
Η ψύχωση είναι μία ψυχική ασθένεια χαρακτηριστικό της οποίας είναι η πλήρης ανικανότητα αξιολόγησης της πραγματικότητας (reality testing) και η αντικατάσταση της τελευταίας από την εσωτερική πραγματικότητα του ατόμου. Με απλά λόγια, ότιδήποτε συμβαίνει μέσα στον νου του ψυχωτικού το βιώνει σαν να συμβαίνει στην εξωτερική πραγματικότητα. Στον ψυχωσικό ασθενή δεν υπάρχει διαχωρισμός της εξωτερικής από την εσωτερική πραγματικότητα. Εν αντιθέσει με όσα λέγονται αναφορικά με την επικινδυνότητα των ψυχωτικών ασθενών, μόνο το 1% του πληθυσμού αυτού διαπράττει εγκλήματα.
Όταν, ωστόσο, ο ψυχωτικός ασθενής διαπράττει εγκλήματα, αυτό που σοκάρει την κοινή γνώμη είναι η ωμή βία και το αποτρόπαιο του εγκλήματος τα οποία υπερβαίνουν τη φαντασία. Τα εγκλήματα των ψυχωτικών αρκετές φορές περιέχουν διαμέλισμό σώματος και κανιβάλισμο καθώς ο ψυχωτικός θέλει είτε να διαχωριστεί (διαμελισμός) από το αντικείμενο του φόνου, είτε να το ενσωματώσει μέσα του (κανιβαλισμός). Κατά 99.9% τα θύματα των ψυχωσικών είναι άτομα με τα οποία είχαν στενή σχέση και κυρίως του οικογενειακού τους περιβάλλοντος. Αν είναι άγνωστοι, είναι συνήθως άτομα που έχουν πολλά όμοια χαρακτηριστικά με τους σημαντικούς άλλους του ψυχωτικού.
Παρότι δεν υπάρχει ομοφωνία σχετικά με την αιτιολογία της ψύχωσης, η ψυχαναλυτική θεωρία, κατά την άποψη μου, προσφέρει ουσιαστική κατανόηση του φαινομένου καθώς και των κλινικών χαρακτηριστικών του ασθενή τα οποία θα προσπαθήσω πολύ σύντομα να παρουσιάσω μέσα από την περίπτωση του Joker.
O Joker, είναι ένας μεσήλικας άντρας, απόκληρος της ζωης, o οποίος ζει πλήρως περιθωριοποιημένος, σε κατάσταση ανέχειας και σχεδόν συμβιωτικά με την μητέρα του. Ο Joker αντιμετωπίζει σοβαρές δυσλειτουργίες στις δύο σημαντικότερες καταστάσεις της ανθρώπινης ύπαρξης: την αγάπη και την εργασία. Όσο αναφορά την αγάπη, ο Joker αδυνατεί να συνάψει ερωτική σχέση μη μπορώντας να συνδεθεί ερωτικά. Σχετικά με την εργασία και τη δημιουργικότητα, ο Joker παρουσιάζεται ως αποτυχημένος κωμικός με όνειρο και απώτερο σκοπό να γίνει διάσημος.
Μια σειρά από τραυματικά γεγονότα (απώλεια δουλειάς, bullying, ανακάλυψη υιοθεσίας) αρχίζουν να κατακλύζουν την ψυχή του Joker, καθιστώντας αδύνατο να διαχειριστεί και να αντέξει την οδυνηρή πραγματικότητα. Έτσι, η ψυχή του Joker οπισθοχωρεί και βρίσκει καταφύγιο στην ψύχωση. Ο εσωτερικός κόσμος όμως του Joker δεν είναι περισσότερο γαλήνιος: είναι ένας βίαιος κόσμος όπου χαρακτηρίζεται από την πλήρη απουσία πατέρα και την ύπαρξη μίας κατασπαρακτικής και απαθούς μητέρας, η οποία ποτέ δεν έδωσε χώρο στα συναισθήματα του Joker. Τουναντίον, προέβαλε πάνω του την επιθυμία της για ένα χαρούμενο παιδί, αποκαλώντας τον συνέχεια «χαρά μου» καθόλη τη διάρκεια της ζωής του. Έτσι, ο Joker έπασχε από αυτό που κλινικά ονομάζουμε διάχυση ταυτότητας: δεν είχε καμία επαφή με τα συναισθήματα του, αλλά ήταν υποχρεωμένος να τα υποδέχεται ,πάντα με γέλωτα, καθώς αυτό είχε γραφεί στον ψυχισμό του μέσα από τις προβολικές ταυτίσεις της μητέρας του (εξού και το παθολογικό γέλιο σε δυσμενείς καταστάσεις).
Έτσι η ψυχή του Joker γεμίζει οργή και θυμό. Το μίσος, πάντοτε αρχαιότερο της αγάπης, τον κυριεύει και τον οδηγεί στην μητροκτονία: Η επιλογή μεθόδου δολοφονίας εδώ δεν είναι τυχαία. Ο τζοκερ πνιγει την μητέρα του η οποία πεθαίνει από ασφυξία: ασφυξία την οποία υπέφερε ο τζόκερ κυριευμένος και πνιγμένος απο συναισθήματα που δε μπορούσε να αντέξει.
Έτσι η ψυχή του Joker οπισθοχωρεί και φορά μια για πάντα τη «μάσκα» της ψύχωσης προσπαθώντας να μας μεταφέρει τη δική του αλήθεια. Όπως διατύπωσε και ο Ιρλανδός κυνικός: «Ο άνθρωπος είναι λιγότερο ο εαυτός του όταν μιλά ως ο εαυτός του. Δώστε του μια μάσκα και θα σας πει την αλήθεια.» Έτσι ο Joker μας εισάγει στον ψυχισμό του, πάντοτε όμως με «Ολύμπιο γέλιο».