Μια από τις μεγαλύτερες τραγωδίες της ανθρώπινης ύπαρξης είναι ότι ο άνθρωπος διασχίζει το μονοπάτι της ζωής φτάνοντας πολλές φορές στο τέλος του χωρίς να καταφέρει να γνωρίσει τον εαυτό του. Ο σημερινός άνθρωπος πορεύεται στη ζωή σαν «αυτόματο» βιώνοντας συναισθηματικές καταστάσεις τις οποίες δε μπορεί προσδιορίσει, αλλά ούτε και να κατανοήσει. Πολλές φορές μάλιστα αισθάνεται αβοήθητος, παγιδευμένος και έρμαιο των καταστάσεων αυτών.
Τι γνωρίζει άραγε το ψάρι για το νερό μέσα στο οποίο ζει, αναρωτιόνταν ο Αϊνστάιν; Αντιστρέφοντας λοιπόν το ερώτημα μπορούμε εύλογα να διερωτηθούμε: τι γνωρίζει ο άνθρωπος για τον εσωτερικό του κόσμο;
Ο Φρόϋντ, μεταξύ άλλων, υπέθεσε ότι ο άνθρωπος δεν είναι πραγματικά ελεύθερος καθώς η συμπεριφορά του καθορίζεται από ασυνείδητους παράγοντες τους οποίους δε γνωρίζει. Η ανάγκη, ωστόσο, για κατανόηση του εαυτού είναι μία από τις πρωταρχικές ανάγκες των ατόμων. Η ζωή αποκτά νόημα μόνο όταν κάποιος μπορέσει να κατανοήσει τι συμβαίνει μέσα του.
Ίσως ο καλύτερος τρόπος να γνωρίσει κανείς τον εαυτό του είναι η ψυχοθεραπεία. Φυσικά υπάρχουν πολλά είδη ψυχοθεραπείας και το καθένα από αυτά βασίζεται σε διαφορετική φιλοσοφία και ανήκει σε ξεχωριστή σχολή σκέψης. Σκοπός του κειμένου δεν είναι να συγκρίνει τα διάφορα είδη ψυχοθεραπείας ώστε να φανεί εάν κάποιο υπερτερεί έναντι του άλλου, καθώς η κάθε ψυχοθεραπευτική προσέγγιση μπορεί να πετύχει αξιόλογα θεραπευτικά αποτελέσματα, αλλά και να παρουσιάσει τον σκοπό, τους στόχους και την λειτουργία της ψυχαναλυτικής ψυχοθεραπείας.
Τι είναι όμως η Ψυχαναλυτική/Ψυχοδυναμική Ψυχοθεραπεία;
Μέσα στην εκατονταετή ιστορία της η ψυχανάλυση διαφοροποιήθηκε αισθητά από τότε που πρωτοεισήχθη από τον Φρόϋντ. Σήμερα υπάρχουν διάφορα είδη ψυχανάλυσης και ψυχαναλυτικού τύπου ψυχοθεραπείες καθώς η ψυχανάλυση δεν αποτελεί πλέον ομοιογενή σχολή σκέψης. Η ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία είναι ένα είδος ψυχοθεραπευτικής προσέγγισης το οποίο έχει τις ρίζες του στην ψυχαναλυτική θεωρία και κλινική πράξη. Διαφέρει ωστόσο από την παραδοσιακή ψυχανάλυση σε ζητήματα θεραπευτικής πρακτικής, όπως για παράδειγμα η προαιρετική χρήση του ντιβανιού και η μειωμένη συχνότητα των συνεδριών. Σκοπός μιας ψυχαναλυτικού τύπου ψυχοθεραπείας είναι να βοηθήσει τον θεραπευόμενο να εξερευνήσει, να βιώσει και να κατανοήσει ενδόμυχα συναισθήματα και συγκρούσεις και έτσι βαθμιαία να οδηγηθεί στην επίλυση και αποτελεσματικότερη διαχείριση τους.
Η Ψυχαναλυτική Ψυχοθεραπεία είναι η τέχνη της κατανόησης του εαυτού. Ο βασικός άξονας της ψυχαναλυτικής ψυχοθεραπείας είναι ότι η ανθρώπινη συμπεριφορά ρυθμίζεται από ασυνείδητα κίνητρα και συγκρούσεις. Οι ασυνείδητες αυτές διεργασίες καθορίζουν την ζωή και τις επιλογές ενός ατόμου, οι οποίες δεν είναι πάντα τόσο ελεύθερες όσο θέλει να πιστεύει. Γενικότερα, αυτό σημαίνει ότι δεν γνωρίζουμε τόσο καλά τον εαυτό μας όσο νομίζουμε.
Συνεπώς, η ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία απευθύνεται κυρίως σε ανθρώπους που επιθυμούν να γνωρίσουν τον εαυτό τους και να κατανοήσουν καλύτερα τι γίνεται μέσα τους. Ένας άνθρωπος που κατανοεί το ασυνείδητό του μπορεί και κάνει περισσότερο ελεύθερες επιλογές και αποκτά μεγαλύτερο έλεγχο στην ζωή του. Το ασυνείδητο, όπως φανερώνει και η ίδια η λέξη (α-συνείδητο), δεν είναι άμεσα διαθέσιμο στην κατανόηση ενός ανθρώπου, αλλά εκδηλώνεται μέσα από τα όνειρα που βλέπει κανείς, τα συμπτώματα (όπως επί παραδείγματι μία κρίση πανικού) και τα διάφορα επαναλαμβανόμενα μοτίβα συμπεριφοράς. Τα επαναλαμβανόμενα ασυνείδητα αυτά μοτίβα, είναι πολλές φορές καταστροφικά τόσο για αυτόν που υποφέρει, όσο για τους γύρω του. Έτσι, το άτομο αισθάνεται εγκλωβισμένο σε μία δυσβάσταχτη πραγματικότητα την οποία αισθάνεται ανήμπορο να αλλάξει.
Η ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία παρέχει έναν ασφαλή χώρο όπου μπορούν να εξερευνηθούν όλες αυτές οι επαναλαμβανόμενες δυσκολίες και τα ανυπόφορα συναισθήματα παρουσία του θεραπευτή, ο οποίος αργά αργά και προσεκτικά βοηθάει τον θεραπευόμενο να έρθει σε επαφή με δυσβάσταχτα συναισθήματα τα οποία επεξεργάζονται μαζί και έτσι ο θεραπευόμενος αποκτά μία καλύτερη κατανόηση του εαυτού του.
Πώς λειτουργεί η Ψυχαναλυτική Ψυχοθεραπεία;
Η ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία βασίζεται στην αυθεντική σχέση που δημιουργεί ο θεραπευτής με τον θεραπευόμενο. Κατά την διάρκεια της συνάντησης των δύο, ο θεραπευτής ενθαρρύνει τον θεραπευόμενο να υπάρξει όσο το δυνατόν περισσότερο ελεύθερα και ειλικρινά γίνεται μέσα στον θεραπευτικό χώρο, καλώντας τον να μιλήσει οτιδήποτε του έρχεται στον νου, αβίαστα και χωρίς λογοκρισία. Ο θεραπευτής δημιουργεί τον χώρο ούτως ώστε να μπορεί να υπάρξει ο θεραπευόμενος ελεύθερα, με όλες του τις σκέψεις, τις φαντασιώσεις και τα συναισθήματα.
Η αυθεντική και ειλικρινής σχέση που δημιουργεί ο θεραπευτής με τον θεραπευόμενο αποτελεί ένα ασφαλές περιβάλλον το οποίο ευνοεί την εξερεύνηση ακόμη και των πιο τρομακτικών δυσκολιών, σκέψεων και συναισθημάτων. Πολλές από τις δυσκολίες και τα συναισθήματα αυτά έχουν τις ρίζες τους στις πρώτες – πρώτες σχέσεις που είχε ο θεραπευόμενος με σημαντικούς ανθρώπους τις ζωής του. Οι σχέσεις αυτές “αποθηκεύονται” μέσα μας και αποτελούν καλούπια πάνω στα οποία βασίζονται όλες οι μετέπειτα σχέσεις της ενήλικες ζωής.
Οι δυσκολίες και τα συναισθήματα αυτά αναπόφευκτα επανέρχονται με μία μορφή επανάληψης μέσα στην σχέση με τον θεραπευτή. Ο θεραπευόμενος τείνει δηλαδή να μεταφέρει καταστάσεις, συναισθήματα και συμπεριφορές οι οποίες ήταν προβληματικές και οι οποίες γεννήθηκαν στην πρώιμη παιδική ηλικία με σημαντικούς ανθρώπους της ζωής του.
Η στενή σχέση που αναπτύσσει ο θεραπευόμενος με τον θεραπευτή στο εδώ και τώρα τον βοηθάει να εξερευνήσει, αλλά κυρίως να επεξεργαστεί τις συγκρούσεις, δυσκολίες και συναισθήματα αυτά με ασφάλεια και ελευθερία. Ο θεραπευτής τον βοηθά να διαχειριστεί τα συναισθήματα αυτά μέσα στον θεραπευτικό χώρο και έτσι βαθμιαία μπορεί να χειριστεί καλύτερα και στην ζωή του έξω από την θεραπεία.
Ποιος είναι ο στόχος της ψυχαναλυτικής ψυχοθεραπείας;
Η ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία είναι ένα ταξίδι ανακάλυψης και επαναδημιουργίας του εαυτού. Με απλά λόγια, ο σκοπός της ψυχαναλυτικής ψυχοθεραπείας είναι το να γνωρίσει κανείς τον εαυτό του, μέσα από ένα μακρύ ψυχοθεραπευτικό ταξίδι. Για τον κάθε άνθρωπο, το ταξίδι αυτό είναι εντελώς μοναδικό, διαφορετικό και προσωπικό.
Η ψυχοθεραπεία είναι ένα ταξίδι δύσκολο, όπου ο ταξιδιώτης καλείται να περάσει μέσα από δύσβατα μονοπάτια, μονοπάτια πρωτόγνωρα που δεν έχει ξαναβαδίσει. Μονοπάτια γεμάτα κακοτοπιές, πόνο και θλίψη. Μονοπάτια, ωστόσο, που οδηγούν στην προσωπική του Ιθάκη, που δεν είναι άλλη από την συναισθηματική του πραγματικότητα. Πράγματι, για κάποιους ανθρώπους η μεγαλύτερη δυσκολία είναι η δυσκολία αποδοχής των συναισθημάτων τους και του αληθινού τους εαυτού. Για να μπορέσει όμως ένας άνθρωπος να αντικρίσει την συναισθηματική του πραγματικότητα, θα πρέπει να υποβληθεί σε αυτό το μακρύ ψυχαναλυτικό ταξίδι.
Η ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία δεν αλλάζει το ποιος είσαι. Σε βοηθά να αντέχεις τον εαυτό σου και την συναισθηματική σου πραγματικότητα. Σε βοηθάει να γνωρίσεις το ασυνείδητό σου έτσι ώστε να ζήσεις πιο δημιουργικά, πιο αυθεντικά και πιο ελεύθερα. Βαθαίνει την επαφή σου με τον κόσμο και σε βοηθά να κάνεις πιο ουσιαστικές σχέσεις, έτσι ώστε να διεκδικήσεις το μερίδιο της ευτυχίας που σου αναλογεί.
Πόσο διαρκεί η ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία;
Η διάρκεια της ψυχαναλυτικής ψυχοθεραπείας εξαρτάται από τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ο θεραπευόμενος. Στις περισσότερο βραχυπρόθεσμες παρεμβάσεις, η ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία διαρκεί από μερικές εβδομάδες εώς μερικούς μήνες με συχνότητα θεραπείας μία εώς δύο φορές την εβδομάδα. Σε άλλες περιπτώσεις, είτε γιατί υπάρχουν σημαντικές συναισθηματικές δυσκολίες, είτε γιατί ο θεραπευόμενος επιθυμεί να κατανοήσει καλύτερα τον εαυτό του, συνίσταται μακρά ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία η οποία μπορεί να διαρκέσει εώς αρκετά χρόνια και η συχνότητα θεραπείας μπορεί να κυμαίνεται από 1 εώς 3 φορές την εβδομάδα.
Είναι αποτελεσματική η ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία;
Τα ερευνητικά δεδομένα των τελευταίων δεκαετιών έχουν επιβεβαιώσει ότι η ψυχοδυναμική θεραπεία είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική για ένα ευρύ φάσμα συναισθηματικών δυσκολιών, όπως για παράδειγμα η κατάθλιψη ή οι αγχώδεις διαταραχές. Γνωρίζουμε επίσης μέσα από την εμπειρική έρευνα ότι τροποποιημένες ψυχοδυναμικού τύπου ψυχοθεραπείες έχουν αποδειχθεί αρκετά αποτελεσματικές για περισσότερο σοβαρές διαταραχές προσωπικότητας, όπως επί παραδείγματι οι οριακές και ναρκισσιστικές διαταραχές των οποίων η θεραπεία μέχρι πρότινος καθίστατο αδύνατη.
Η ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία μπορεί να είναι επίσης ιδιαίτερα αποτελεσματική σε μία σειρά άλλων δυσκολιών που μπορεί να αντιμετωπίζει ένας άνθρωπος, όπως:
- Σεξουαλικές δυσκολίες
- Κρίσεις πανικού
- Χαμηλή αυτοεκτίμηση
- Aπουσία νοήματος στην ζωή
- Προβλήματα στις ερωτικές σχέσεις (ομοφιλόφυλων και ετεροφιλόφυλων ζευγαριών)
- Ψυχαναγκαστικές και καταναγκαστικές συμπεριφορές
- Διαφόρων ειδών φοβίες
- Υπαρξιακές ανησυχίες και άγχος
- Πένθος και δυσκολίες αποχωρισμού
Εκτός όμως από τους ανθρώπους που αντιμετωπίζουν έντονες δυσκολίες, η ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει τον οποιοδήποτε που επιθυμεί να κατανοήσει καλύτερα τον εαυτό του, να βρει ξανά νόημα στη ζωή και να βελτιώσει την ποιότητα των σχέσεων του.
Σε τι διαφοροποιείται η ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία από τις άλλες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις;
Αυτό που διαφοροποιεί την ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία από τα άλλα είδη ψυχοθεραπείας (π.χ. γνωστική – συμπεριφορική ψυχοθεραπεία, συστημική και άλλες) είναι ότι στόχος της ψυχαναλυτικής ψυχοθεραπείας είναι η εξερεύνηση του ασυνειδήτου. Για την ψυχανάλυση το άγχος ή τα διάφορα συμπτώματα (όπως επί παραδείγματι η κρίση πανικού) είναι αποτέλεσμα ασυνείδητων ψυχικών συγκρούσεων που λαμβάνουν χώρα στο ασυνείδητο ενός ατόμου. Συνεπώς για την ψυχαναλυτική θεωρία το σύμπτωμα είναι η “κορυφή του παγόβουνου” και αυτό το οποίο θα πρέπει να εξερευνηθεί είναι το κομμάτι του παγόβουνου που βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια της θαλάσσης, δηλαδή το ασυνείδητο ενός ατόμου.
Ο σκοπός της ψυχαναλυτικής ψυχοθεραπείας είναι να κάνει το ασυνείδητο συνειδητό. Η εξερεύνηση αυτή, γίνεται μέσα από την σχέση που δημιουργεί ο θεραπευόμενος με τον θεραπευτή. Αυτό βαθμιαία θα βοηθήσει έναν άνθρωπο να κατανοήσει καλύτερα τα συναισθήματα του, τις εσωτερικές του συγκρούσεις και έτσι να αποκτήσει μεγαλύτερο έλεγχο στη ζωή του. Επιπρόσθετα, η ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία έχει ένα αρκετά διαφορετικό πλαίσιο από των άλλων ψυχοθεραπευτικών παρεμβάσεων, στο οποίο ακολουθούνται συγκεκριμένοι κανόνες.
Η δεύτερη δομική διαφορά της ψυχαναλυτικής/ψυχοδυναμικής ψυχοθεραπείας έναντι των διαφόρων άλλων ψυχοθεραπευτικών προσεγγίσεων εκτείνεται πέρα από τα όρια της θεραπείας και αφορά την κατανόηση του εαυτού. Σύμφωνα με την άποψη αυτή, η ψυχοδυναμική θεραπεία είναι ένα ταξίδι ανακάλυψης το οποίο μπορεί να το ακολουθήσει οποιοσδήποτε επιθυμεί να αποκτήσει μία καλύτερη γνώση του εαυτού του. Έτσι λοιπόν, εκτός όμως από τους ανθρώπους που αντιμετωπίζουν έντονες δυσκολίες, η ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει τον οποιοδήποτε που επιθυμεί να κατανοήσει καλύτερα τον εαυτό του, να βρει ξανά νόημα στη ζωή και να βελτιώσει την ποιότητα των σχέσεων του.
Ποιο είναι το πλαίσιο της ψυχαναλυτικής Ψυχοθεραπείας;
Η ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία λαμβάνει χώρα μέσα σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο το οποίο γνωστοποιείται στον θεραπευόμενο στην αρχή της θεραπείας. Ο σκοπός του πλαισίου είναι να παρέχει έναν ασφαλή χώρο, ή διαφορετικά ένα “ασφαλές περιβάλλον”, που αφενός προστατεύει τον θεραπευόμενο και αφετέρου τον βοηθάει να νιώσει αρκετά ασφαλής ώστε να φέρει κομμάτια του ψυχισμού του τα οποία τον δυσκολεύουν ή τον φοβίζουν.
Το πλαίσιο της ψυχαναλυτικής ψυχοθεραπείας καθορίζεται, μεταξύ άλλων παραγόντων, από τις ανάγκες του θεραπευόμενου και μπορεί να παρουσιάζει μικρές διαφοροποιήσεις. Το πλαίσιο της θεραπείας έχει κυρίως να κάνει με την διάρκεια της συνεδρίας, την συχνότητα των συνεδριών και την αμοιβή του θεραπευτή.
Η διάρκεια της συνεδρίας
Η διάρκεια της συνεδρίας είναι πάντοτε 50 λεπτά. Ο θεραπευόμενος γνωρίζει εκ των προτέρων την ώρα έναρξης και λήξης της συνεδρίας η οποία είναι πάντοτε η ίδια και την οποία αποφασίζουν μαζί με τον θεραπευτή στην πρώτη συνάντηση.
Η συχνότητα των συνεδριών
Η ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία περιλαμβάνει τουλάχιστον μία συνεδρία την εβδομάδα η οποία γίνεται πάντα σε συγκεκριμένη μέρα και ώρα. Εάν η ψυχαναλυτική εργασία είναι δύο ή τρεις φορές την εβδομάδα, όλες οι συνεδρίες λαμβάνουν χώρα επίσης την ίδια μέρα και ώρα. Η συχνότητα της θεραπείας καθορίζεται από τις ανάγκες και το αίτημα του θεραπευόμενου και μπορεί να αλλάξει μέσα στην διάρκεια της θεραπείας (είτε να αυξηθεί, είτε να μειωθεί). Μία περισσότερο εντατική ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία (δύο ή τρεις φορές την εβδομάδα) βοηθάει τον θεραπευόμενο να εξερευνήσει σε βάθος τα συναισθήματα του χωρίς να απομακρύνεται από όσα ειπώθηκαν στην προηγούμενη συνεδρία.
Κομμάτια του κειμένου αρχικά δημοσιεύτηκαν στον παρακάτω σύνδεσμο: https://www.psychology.gr/psychodynamiki-psychotherapeia/3971-psyxodynamiki-psyxotherapeia.html