Η ψυχοθεραπεία, κατά την άποψη μου, όπως άλλωστε και η ζωή, συνιστά μία υψηλή μορφή τέχνης. Οι δύο αυτές μορφές τέχνης μοιράζονται κάτι συγκλονιστικά κοινό. Αν θα ρίσκαρα να αποδώσω έναν ορισμό, θα όριζα την ψυχοθεραπεία ως την « τέχνη της επιβίωσης».
Σήμερα υπάρχει μία σύγχυση γύρω από το τι είναι η ψυχοθεραπεία. Είναι σύνηθες οι άνθρωποι που έρχονται σε εμάς να πιστεύουν ότι θα κατακτήσουν την «ωκεάνια» ευτυχία. Η άποψη αυτή, η οποία δυστυχώς καλλιεργείται και από επαγγελματίες του χώρου, είναι παραπλανητική.
Η ψυχοθεραπεία δεν έχει ουδεμία σχέση με την ευτυχία. Η ψυχοθεραπεία έχει να κάνει με την αλήθεια και τελικός σκοπός της είναι να οδηγήσει τον θεραπευόμενο να μπορεί να κοιτάξει με αθόλωτο μάτι την άβυσσο της δικής του ύπαρξης. Με απλά λόγια, η ψυχοθεραπεία βοηθά έναν άνθρωπο να αντέξει τον εαυτό του και να σηκώσει στις πλάτες του το βάρος της προσωπικής του αλήθειας: μιας αλήθειας που με τόση επιδεξιότητα αποφεύγει.
Αυτό όμως που πραγματικά αποφεύγει ο σημερινός άνθρωπος είναι η αντιπαράθεση και κυρίως η σύγκρουση με την συναισθηματική του πραγματικότητα. Επιδιώκει ματαίως ένα ψευδές αίσθημα γαλήνης, αποφεύγοντας την κατά μέτωπο αντιπαράθεση με τον εαυτό του. Θα ήθελα λοιπόν να σκιαγραφήσω τις ολέθριες επιπτώσεις της αποφυγής της σύγκρουσης αυτής μέσα από την παρακάτω ιστορική παραβολή:
To 1938, ο Αδόλφος Χίτλερ, κοινοποιεί την απόφαση του να εισβάλει στην τότε Τσεχοσλοβακία και να καταλάβει το βορειοδυτικό κομμάτι της το οποίο θεωρούσε ότι δικαιωματικά άνηκε στην Γερμανία. Δύο ημέρες πριν την εισβολή, ο Χίτλερ συναντιέται μεταξύ άλλων, με τον πρωθυπουργό της Βρετανίας, τον Chamberlain, με σκοπό να συζητηθεί μία διπλωματική λύση σχετικά με την προσάρτηση του βορειοδυτικού τμήματος της Τσεχοσλοβακίας. O Chamberlain, συναινεί στην παραχώρηση του εδάφους και υπογράφει σύμφωνο μη επίθεσης με τον Χίτλερ.
Μετά την λήξη της συνάντησης ο Chamberlain, περιχαρής για την ‘ειρηνική’ συμφωνία που πέτυχε, επέστρεψε στην Γηραιά Αλβιώνα, λέγοντας μεταξύ άλλων τα ακόλουθα: «Πιστεύω ότι ήρθε η ώρα της ειρήνης για τον λαό μας… σας συνιστώ να επιστρέψετε σπίτι σας και να κοιμηθείτε ήσυχα στα κρεβάτια σας». Πράγματι, όσο οι Βρετανοί κοιμούνταν ήσυχα, ο Χίτλερ είχε καταλάβει ολόκληρη την Τσεχοσλοβακία καταπατώντας την συμφωνία, λίγο αργότερα εισέβαλε και στην Πολωνία, ενώ οι βόμβες στην Βρετανική πρωτεύουσα δεν άργησαν πολύ να πέσουν.
Ποιο είναι λοιπόν το φιλοσοφικό δίδαγμα της ιστορικής αυτής παραβολής; Η διδαχή της ιστορίας αυτής είναι ότι η σύγκρουση δεν είναι πάντα ωφέλιμο να αποφεύγεται και η βραχυπρόθεσμη ειρήνη δεν οδηγεί πάντα σε μακροπρόθεσμη γαλήνη.
Η ιστορική αυτή πραγματεία, πιστεύω, αναδεικνύει μία από τις μεγαλύτερες αιτίες της ανθρώπινης δυστυχίας, η οποία συνιστά συνάμα πηγή ανυπόφορου άγχους και δυσφορίας: την αποφυγή της σύγκρουσης. Πράγματι, το άγχος, σύμφωνα με την ψυχαναλυτική θεωρία είναι αποτέλεσμα μίας ασυνείδητης σύγκρουσης η οποία λαμβάνει χώρα στον ψυχισμό ενός ατόμου. Το πως θα διαχειριστεί το άτομο την σύγκρουση αυτή και κυρίως ο τρόπος που θα την επιλύσει είναι δηλωτικό του συνόλου της ψυχικής του υγείας.
Η κλινική μας εργασία μας έχει δείξει ότι οι άνθρωποι προσπαθούν να αποφύγουν τις εσωτερικές τους συγκρούσεις με κάθε κόστος. Επιδιώκουν δηλαδή να πετύχουν ειρήνη με τον εαυτό τους κυνηγώντας, ανεπιτυχώς, να βιώσουν ένα αίσθημα γαλήνης. Το πρόβλημα είναι όχι μόνον ότι αυτό είναι ανέφικτο, αλλά κυρίως ότι γίνεται εις βάρος της ψυχικής τους πραγματικότητας. Εις βάρος, δηλαδή, της προσωπικής τους αλήθειας.
Υπάρχουν, σαφώς, πολλά είδη εσωτερικών συγκρούσεων, με περισσότερο σύνηθες την σύγκρουση μεταξύ αγάπης και μίσους. Ο Freud το συνειδητοποίησε αυτό προς το τέλος της αναλυτικής του καριέρας εγκαταλείποντας έτσι την πεποίθησή του ότι ο άνθρωπος κυνηγά το «ζειν ηδονικώς». Αντίθετα απεικόνισε την ανθρώπινη ψυχή ως μία αρένα στην οποία συγκρούονται δύο αντίθετες μεταξύ τους ενορμήσεις: η ενόρμηση προς την ζωή, την δημιουργία και την αγάπη με την ενόρμηση για καταστροφή και θάνατο. Ήταν μάλιστα τέτοια η βαρύτητα που έδωσε στην ενδοψυχική σύγκρουση, που θεώρησε το σύμπτωμα ως μία λύση συμβιβασμού μεταξύ των αντιθέτων που συγκρούονται.
Οι άνθρωποι, ωστόσο, κάνουμε τα πάντα για να αποφύγουμε την ψυχική μας πραγματικότητα. Μεταβάλουμε την ψυχική μας σύνθεση με πάσης φύσεως ψυχότροπες ουσίες, προσπαθώντας επί ματαίω να κουκουλώσουμε την εσωτερική μας αλήθεια. Όπως οι σύντροφοι του Οδυσσέα, καλύπτουμε τα αυτιά μας για να προστατευτούμε από το τις σειρήνες του ταξιδιού ζωής. Ένα ταξίδι γεμάτο κακουχίες, απώλειες, κινδύνους και συγκρούσεις. Μα παράλληλα ένα ταξίδι όμορφο και με προορισμό. Ένα ταξίδι σύγκρουσης και προσαρμογής.
Αρκεί, ωστόσο, θυμόμαστε ότι στόχος του ταξιδιού αυτού δεν είναι να αποφύγουμε τους κινδύνους του και τις συγκρούσεις που ενέχουν, αλλά να περάσουμε τις συμπληγάδες της ύπαρξης μας χωρίς να συνθλιβούμε.
