(Περί της δολοφονίας του Άλκη)
Η πληροφόρηση της ανεξήγητης δολοφονίας ενός αθώου χωρίς προφανές κίνητρο μας γεμίζει όλους με τρόμο και κλονίζει την αίσθηση της ασφάλειας που νιώθουμε τόσο για τους εαυτούς μας, όσο και για όσους αγαπάμε. H πράξη του φόνου είναι συνήθως ξαφνική, απρόσμενη, και χωρίς εμφανή αιτιολογία. Το είδος αυτό της ανθρωποκτονίας ονομάζεται «καταθυμική ανθρωποκτονία» (catathymic homicide) και είναι αποτέλεσμα της εκκόλαψης ενός συγκεκριμένου είδους βίας, το οποίο ονομάζεται «οξεία καταθυμική βία».
Η τραγική και απρόσμενη δολοφονία του νεαρού Άλκη, κατά την άποψη μου, υπάγεται στην συγκεκριμένη αυτή κατηγορία ανθρωποκτονίας. Στις παρακάτω γραμμές θα επιχειρήσω να παρουσιάσω τα δυναμικά, την αιτιολογία, καθώς και τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του δράστη ξεκινώντας από την παρουσίαση ενός νεαρού άντρα με τον οποίο εργάστηκα στο παρελθόν και ο οποίος είχε διαπράξει καταθυμική ανθρωποκτονία.
Ο Mark (σαφώς, δεν πρόκειται για το πραγματικό του όνομα), ένας ψηλός και γεροδεμένος άνδρας με καταγωγή από την Νότια Ευρώπη είχε καταδικαστεί για πρώτου βαθμού ανθρωποκτονία και εξέτιε την ποινή του σε μία φυλακή της βορείου Αγγλίας. Μετά από μερικά χρόνια μεταφέρθηκε σε ψυχιατρείο ασφαλείας καθώς κρίθηκε κατάλληλος να υποβληθεί σε ψυχολογική θεραπεία με σκοπο την επιτυχή αποϊδρυματοποίηση του μόλις μετά το πέρας της ποινής του.
Ο Mark μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον έντονης βίας και κακοποίησης. Η κακοποίηση ήταν συναισθηματική από την μητέρα και σωματική από τον πατέρα. Όπως μου ανέφερε σε μία από τις συνομιλίες μας: «Ήμουν συνέχεια οργισμένος και δεν ήξερα γιατί νιώθω έτσι», «πολλές φορές ξυπνούσα και απλώς μισούσα τους πάντες». Καθώς τα χρόνια περνούσαν, η οργή του για τον κόσμο, τους ανθρώπους και οτιδήποτε ήταν διαφορετικό από τον ίδιο, μεγάλωνε. Σε αρκετές περιπτώσεις τα ανυπόφορα συναισθήματα οργής εκδηλώνονταν συμπεριφορικά μέσα από συμπλοκές με συνομήλικους του και άλλες αντικοινωνικές ενέργειες.
Όσο περνούσε ο καιρός το μίσος και η οργή του Μark μεγάλωνε και μετατράπηκε σε μία εμμονική φαντασίωση ότι θα πρέπει να βλάψει κάποιον. Ακόμη και οι εκδηλώσεις σωματικής βίας δεν ήταν αρκετές για να σιγάζουν το μίσος και την οργή που ένιωθε μέσα του. Μία ημέρα λοιπόν και όντας κυριευμένος από τα συναισθήματα αυτά βγήκε από το σπίτι του με σκοπό να νιώσει την ανακούφιση που τόσο επεδίωκε. Η προσωρινή αυτή ανακούφιση, ωστόσο, ήρθε μετά από την τραγική δολοφονία ενός αθώου άντρα, τον οποίο ο Mark έσπρωξε στις ράγες ενός τρένου, το οποίο και τον παρέσυρε.
Τι είναι όμως αυτό που οδηγεί έναν άνθρωπο να διαπράξει έναν τόσο άγριο φόνο;
Το είδος αυτό της βίας, το οποίο, όπως έγραψα παραπάνω ονομάζεται οξεία καταθυμική βία, ενεργοποιείται από ένα πολύ ισχυρό συναίσθημα μίσους το οποίο κατακλύζει τον νου του δράστη. Το συναίσθημα αυτό γίνεται ολοένα και περισσότερο ανυπόφορο και διαταράσσει την σκέψη του ατόμου, η οποία πλημμυρίζει από βίαιες φαντασιώσεις εναντίον άλλων. Οι φαντασιώσεις αυτές με το πέρασμα του χρόνου γίνονται εμμονή, καθώς το άτομο βρίσκεται στην φάση «επώασης» του καταθυμικού επεισοδίου, η οποία μπορεί να διαρκέσει από μερικές ημέρες εώς και έναν χρόνο. Την επώαση της καταθυμίας ακολουθεί η πράξη βίας της οποιας ο αποδέκτης είναι συνήθως άγνωστος, ενώ μετά την πράξη βίας ακολουθεί μία προσωρινή αίσθηση (ψεύδο) ανακούφισης, καθώς επέρχεται ένα είδος ομοιόστασης στον ψυχισμό του δράστη. Αυτό που διαφοροποιεί την καταθυμική βία από τα άλλα είδη βίας είναι η συμβολική σημασία που έχει το θύμα για τον θύτη.
Για να μπορέσουμε να αντιληφθούμε την συμβολική αυτή σημασία του θύματος, θα πρέπει να κατανοήσουμε μία βασική αρχή της ψυχικής ζωής των ανθρώπων. Η ψυχική ζωή ενός ανθρώπου διέπεται από την τάση να αποδίδει σε άλλους ανθρώπους οτιδήποτε κακό υπάρχει μέσα του και το οποίο δεν μπορεί να ανεχθεί. Όταν αυτά τα «κακά» χαρακτηριστικά είναι πολύ έντονα, τότε το άτομο όχι μόνο τα αποδίδει σε κάποιον άλλον, αλλά τον ταυτίζει με αυτά τα δικά του χαρακτηριστικά και προσπαθεί να τον ελέγξει ή σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως στην περίπτωση της δολοφονίας, να τα καταστρέψει. Όσο περισσότερο ανώριμος είναι κανείς συναισθηματικά τοσο περισσότερο έχει την τάση να αποδίδει στους άλλους συναισθήματα και καταστάσεις που βρίσκονται μέσα του.
Οι δράστες καταθυμικών ανθρωποκτονιών βιώνουν το θύμα ως επικίνδυνο καθώς έχουν ασυνείδητα τοποθετήσει μέσα του οτιδήποτε άγριο, ακατέργαστο και κυρίως «κακό» υπάρχει μέσα τους. Αυτή η παθολογική εκδήλωση του ψυχισμού είναι ιδιαίτερα εμφανής σε φασιστικές οργανώσεις όπου τα μέλη τους τείνουν να αποδίδουν τις δικές τους ανεπάρκιες σε κοινωνικές ομάδες, φυλές ή άτομα και έτσι αυτά γίνονται αυτόματα κατώτερα και πρέπει να εξολοθρεύουν γιατί απειλούν την «καθαρότητα» του ατόμου. Και μπορεί να είναι κανείς «καθαρός» μόνον όταν τα «βρόμικα» κομμάτια του έχουν φύγει έξω από τον εαυτό του και έχουν αποδοθεί σε κάποιον άλλο.
Συνεπώς, για οτιδήποτε κακό συμβαίνει μέσα στον θύτη, ευθύνεται το θύμα το οποίο είναι υπεύθυνο σύμφωνα με τον θύτη για όλη την οργή και το μίσος που αισθάνεται. Ο κόσμος στον νου του θύτη διχοτομείται σε καλούς και κακούς, σε καθαρούς και βρόμικους. Οι βρόμικοι και κακοί θα πρέπει να εκλείψουν γιατί απειλούν την ακεραιότητα των καλών και καθαρών.
Η άγρια δολοφονία του νεαρού Άλκη θεωρώ ότι βασίζεται στα παραπάνω δυναμικά. Οι δράστες επιτέθηκαν στον Άλκη όταν μάθανε ότι πρέσβευε κάτι διαφορετικό από αυτό που ήταν οι ίδιοι, το οποίο στον νου τους αποτελούσε πηγή μυρίων κακών και συνεπώς έπρεπε να καταστραφεί.
Δεν υπαινίσσομαι και ούτε πιστεύω ότι η δολοφονία είχε να κάνει με οπαδικά κίνητρα, στον ίδιο βαθμό που δεν πιστεύω ότι η συντριπτική πλειονότητα παρόμοιων ανθρωποκτονιών γίνεται αποκλειστικά για οπαδικούς, πολιτικούς ή αλλους φαινομενικά κοινωνικούς λόγους.
Ο φόνος είναι ένα εξαιρετικά πολύπλοκο και πολυπαραγοντικό φαινόμενο και η αναγωγή του σε μία και μόνον αιτία είναι όχι απλώς παραπλανητική αλλά και επικίνδυνη. Επικίνδυνη διότι δεν μας επιτρέπει να κατανοήσουμε σε βάθος την αιτιοπαθογένεια του φαινομένου η οποία θα συμβάλλει στην πρόληψη, αλλά και στην ανάπτυξη θεραπευτικών παρεμβάσεων για τους θύτες. Η προσωπική μου άποψη, ωστόστο είναι ότι στον παρανομαστή των δολοφονιών αυτών βρίσκεται η διαφορετικότητα του θύματος η οποία βιώνεται ως άκρως απειλητική από τον θύτη.
Ποια είναι όμως η δομή της προσωπικότητας του δράστη καταθυμικής ανθρωποκτονίας;
Ο δράστης της καταθυμικής ανθρωποκτονίας είναι συνήθως «κακοήθης νάρκισσος» (malignant narcissist). Ο κακοήθης ναρκισσισμός είναι μία πολύ σοβαρή διαταραχή της προσωπικότητας όπου το άτομο χαρακτηρίζεται από έντονη επιθετικότητα και οργή. Η επιθετικότητα αυτή, ωστόσο, δεν του προκαλεί άγχος, όπως στους περισσότερους ανθρώπους, αλλά αντίθετα είναι σε πλήρη αρμονία με την προσωπικότητα του. Ορισμένοι από τους δράστες αυτούς παρουσιάζουν ορισμένα ψυχοπαθητικά χαρακτηριστικά, κυρίως έλλειψη ενσυναίσθησης και ενοχής, ενώ η σκέψη τους δομείται από παρανοϊκούς ιδεασμούς.
Οι κακοήθεις νάρκισσοι είναι συνήθως επικεφαλής ή μέλη εξτρεμιστικών οργανώσεων και συμμοριών και η προσωπικότητα τους έχει έντονα σαδιστικά στοιχεία. Ο ψυχισμός τους διέπεται από μίσος και φθόνο, ενώ παράλληλα έλκονται από οτιδήποτε ανήκει στην σφαίρα του θανάτου. Είναι άνθρωποι που έχουν διχοτομήσει τον κόσμο σε «καλούς» και «κακούς» και προσπαθούν με κάθε μέσο να καταστρέψουν τους δεύτερους για να προστατεύσουν τους πρώτους.
Σε έναν κόσμο τεμαχισμένο σε «καλό» και «κακό» δεν έχει θέση η διαφορετικότητα, καθώς συμβολίζει για τις προσωπικότητες αυτές οτιδήποτε μισητό και απεχθές και συνεπώς πρέπει να καταστραφεί. Η τραγική δολοφονία του Άλκη ήταν προϊόν αυτής της πρωτόγονης, βίαιης και ναρκισσιστικής διχοτόμησης. Ας ελπίσουμε, ωστόσο, η δολοφονία του Άλκη να γεμίσει τις ψυχές των ανθρώπων με την απαραίτητη «αλκή» στην προσπάθεια δημιουργίας ενός κόσμου με λιγότερη βία.